1. BAIRABI : Bairabi tih awmzia pawh hi Boirobill an lo ti a, chu chu ‘Lawi bual’ tihna mai a ni a. Thenkhat sawi lehnaah chuan phailam leh Mizoram inthenna lai a nih avangin chibai inbukna anga ngaiin - BAI BAI an lo ti a ni an ti bawk. Eng pawh chu lo ni se, a Vairobill tih leh BAI BAI tih pawh chu alo re deuh hnuin Bairabi tia lam alo ni leh ta mai a ni. 1940 hma lam hunlai chuan Bairabi phai leh ngawdurpui mai thing sang tak tak leh hrui bawn hmunpui mai a ni a Satin reng hram rik chuah chuahna hmun a ni a, Tlawng ral lampang phei saw chu phailam reserve an ti a, Chem kenga luh phalloh a ni.
2. DAIREP : Dairep tih hi an khawhlui hmasa ber chu Phari tlang sang tawp lamah sawn a ni a. CHu chu an khaw hmun hlui hmasa ber a ni. Chuta an awm chu hripui an vei nasa em em a, mi tamtak an thi a, an tuar lova an pemdarh ta a ni, an rem phah thal avang chuan ‘Dairep’ an lo ti ta a ni awm e.
Tlawng rala kan va luh chang pawh hian Tlawng kan zu chhuak thla turte hi Phairuang kar atangin Lawngah vai an lo kal nge kal lo ti hian kan bih dek dek thin a ni. Thingtuai zungchal tiat lek pawh hi sahthlak phalloh an ti si a, kan hlau em em mai thin a ni.
Amah Pu Vana pawhin, vawikhat chu Sakhi kan kap a, a zawnna tur kan hre ta lova, kan hawi kan hawi mai a, a tawp a tawpah chuan thingtuai pakhat chu thih leh thih tih hian kan satthlu hram a ni ati thin. Chutiang chuan hmanlai British min awp lai chuan tih loh tur tihte chu kan lo insum thiam em em a ni.
3. BAIRABI LEH DAIREP
Bairabi leh Dairep inkungkaihna dan hi khawper zawkah Bairabi hi a ni a, Headman in buh chhun chanve ei tura sawrkar in Pu Robula chu a ruat a, hetia buh chhun chanve pek tura an lo awm ve hi Dairep Lalte hian an lo lawm vak lova, a langin inbe chhe vakin lang lo mahse, a ruk tak chuan an inlawm lo hle thin a ni.
2. DAIREP : Dairep tih hi an khawhlui hmasa ber chu Phari tlang sang tawp lamah sawn a ni a. CHu chu an khaw hmun hlui hmasa ber a ni. Chuta an awm chu hripui an vei nasa em em a, mi tamtak an thi a, an tuar lova an pemdarh ta a ni, an rem phah thal avang chuan ‘Dairep’ an lo ti ta a ni awm e.
Tlawng rala kan va luh chang pawh hian Tlawng kan zu chhuak thla turte hi Phairuang kar atangin Lawngah vai an lo kal nge kal lo ti hian kan bih dek dek thin a ni. Thingtuai zungchal tiat lek pawh hi sahthlak phalloh an ti si a, kan hlau em em mai thin a ni.
Amah Pu Vana pawhin, vawikhat chu Sakhi kan kap a, a zawnna tur kan hre ta lova, kan hawi kan hawi mai a, a tawp a tawpah chuan thingtuai pakhat chu thih leh thih tih hian kan satthlu hram a ni ati thin. Chutiang chuan hmanlai British min awp lai chuan tih loh tur tihte chu kan lo insum thiam em em a ni.
3. BAIRABI LEH DAIREP
Bairabi leh Dairep inkungkaihna dan hi khawper zawkah Bairabi hi a ni a, Headman in buh chhun chanve ei tura sawrkar in Pu Robula chu a ruat a, hetia buh chhun chanve pek tura an lo awm ve hi Dairep Lalte hian an lo lawm vak lova, a langin inbe chhe vakin lang lo mahse, a ruk tak chuan an inlawm lo hle thin a ni.
4. BAWNG LUI :
Bawnglui tih awmzia pawh hi hmanlai a venghlui lama awmho ten Lui hnar lamah hian sakeite a tam si a, Bawng a seh reng mai a, an tlat theih loh nante chirhdiakah Bawngte an tang bawk thin nen Bawng kal theih loh nan Bawngdai an theuhna a ni a, chuvangin Bawngdai Lui tih a ni a, tunah chuan Bawnglui kan lo ti ta a ni.
Bawnglui tih awmzia pawh hi hmanlai a venghlui lama awmho ten Lui hnar lamah hian sakeite a tam si a, Bawng a seh reng mai a, an tlat theih loh nante chirhdiakah Bawngte an tang bawk thin nen Bawng kal theih loh nan Bawngdai an theuhna a ni a, chuvangin Bawngdai Lui tih a ni a, tunah chuan Bawnglui kan lo ti ta a ni.
5. PHARI:
Tun thlenga Phari lui tih saw hmanlai chuan Forest hovin kum tin hian ramri sah an ti a, kawng ang hian an rawn sat ziah thin a, tuna Phari Lui an tih chhunzawm sawn Phaizawlahte lei chhun an ti a. Sawntlung pawng ang hian an rawn siam thin a, chuvangin a lui dung saw Phari lui tih a ni thin a ni.
6. KAWNPUI LUI:
Kawnpui lui tih awmzia chu Dairep tlang atanga lui lo luang chhuak thla a ni a, tlang chu a rawn su kawn thla a chuvang chuan Kawnpui Lui tih a ni.
Tun thlenga Phari lui tih saw hmanlai chuan Forest hovin kum tin hian ramri sah an ti a, kawng ang hian an rawn sat ziah thin a, tuna Phari Lui an tih chhunzawm sawn Phaizawlahte lei chhun an ti a. Sawntlung pawng ang hian an rawn siam thin a, chuvangin a lui dung saw Phari lui tih a ni thin a ni.
6. KAWNPUI LUI:
Kawnpui lui tih awmzia chu Dairep tlang atanga lui lo luang chhuak thla a ni a, tlang chu a rawn su kawn thla a chuvang chuan Kawnpui Lui tih a ni.
7. PUMPHIR LUI:
Khawlaia Pumphir Lui tih hi, a hnarah chuan leilet a awm a, chu leilet chu a dum em em mai a, dum chu pumphirin a duh bik a, Pumphir hmun hlirin a khat a, leilet pawh chu pumphir zau leilet a ni a, chuvangin a lui pawh hi Pumphir Lui tih alo ni ta a ni.
Khawlaia Pumphir Lui tih hi, a hnarah chuan leilet a awm a, chu leilet chu a dum em em mai a, dum chu pumphirin a duh bik a, Pumphir hmun hlirin a khat a, leilet pawh chu pumphir zau leilet a ni a, chuvangin a lui pawh hi Pumphir Lui tih alo ni ta a ni.
8. SAPMARA:
Sapmara tih awmzia hi hmanlaiin Mizoram leh Vairam inkal pawhna hi kawng dang a awm lova, Lawng hlira chhuk zawng leh chho zawnga kal a lo ni a, chunglai chuan Sap ho min awplai a ni bawk a, Lawnga chuang sap pakhat chu lung bang awmzui maiah hian Lawng insu keh avangin sap chu a thi ta a, chuvangchuan sap chu a ‘mar’ ta a, tichuan Sapmara tih alo ni ta a ni.
Sapmara tih awmzia hi hmanlaiin Mizoram leh Vairam inkal pawhna hi kawng dang a awm lova, Lawng hlira chhuk zawng leh chho zawnga kal a lo ni a, chunglai chuan Sap ho min awplai a ni bawk a, Lawnga chuang sap pakhat chu lung bang awmzui maiah hian Lawng insu keh avangin sap chu a thi ta a, chuvangchuan sap chu a ‘mar’ ta a, tichuan Sapmara tih alo ni ta a ni.
9. LICHENG :
Licheng tih hi tlawng dungah hian li lian pawl a tling ve a, chu li chu a cheng bial vir mup mup mai a, chunglai chuan Mizote phai kal ve na chu Maupum a intawlh ringawt hi phai kalna alo ni a, mi thenkhat phei chu livir hian nilenga a lakte pawh a nei thin a. Chuvangin licheng an lo ti a ni. Tlawngdungah chuan a hmingthang ve hle a ni.
Licheng tih hi tlawng dungah hian li lian pawl a tling ve a, chu li chu a cheng bial vir mup mup mai a, chunglai chuan Mizote phai kal ve na chu Maupum a intawlh ringawt hi phai kalna alo ni a, mi thenkhat phei chu livir hian nilenga a lakte pawh a nei thin a. Chuvangin licheng an lo ti a ni. Tlawngdungah chuan a hmingthang ve hle a ni.
10. SUARPUI:
Suarpui hmun hi kham ko tawn sang tak tak ve ve a ni a. Mizo leh Vai indo lai chuan, vai lo lian chu dan nan an lo hmanga, vai lo kal chu delh hlum turin a kam tawn tawnah ‘Sahbuak’ an ti a, chu chu an siam a. Lung an tiang rup mai a, Lawng lokal ve leh an remkhawmna hrui chuu an sat chat a, a baw hum hum mai thin a ni. Hlauhawm ve tak chu a ni ngei ang !
A suar nasa a, a thui bawk si a, fur tui len lai phei chuan a rapthlak thin hle a ni, Lawng a kal vel chet sualna hmun tamna ber a ni hial ang. Chutiang a nih avang chuan Suarpui tih hming a lo pu ta a ni.
Suarpui hmun hi kham ko tawn sang tak tak ve ve a ni a. Mizo leh Vai indo lai chuan, vai lo lian chu dan nan an lo hmanga, vai lo kal chu delh hlum turin a kam tawn tawnah ‘Sahbuak’ an ti a, chu chu an siam a. Lung an tiang rup mai a, Lawng lokal ve leh an remkhawmna hrui chuu an sat chat a, a baw hum hum mai thin a ni. Hlauhawm ve tak chu a ni ngei ang !
A suar nasa a, a thui bawk si a, fur tui len lai phei chuan a rapthlak thin hle a ni, Lawng a kal vel chet sualna hmun tamna ber a ni hial ang. Chutiang a nih avang chuan Suarpui tih hming a lo pu ta a ni.
0 comments:
Post a Comment